Aksaray'da Genetik Devrim: Alerjen İçermeyen Buzağılar Doğdu

Bu çığır açıcı gelişme, süt alerjenini ortadan kaldırarak hem sağlık hem de hayvancılık alanında yeni bir dönemin kapısını aralıyor.

Aksaray Üniversitesi ve Harran Üniversitesi’nin öncülük ettiği TÜBİTAK destekli proje kapsamında, tüp ortamında üretilen sığır embriyolarında beta-laktoglobulin (BLG) geninin CRISPR-Cas9 teknolojisiyle düzenlenmesi gerçekleştirildi. Aksaray Üniversitesi Veteriner Fakültesi Embriyo Transfer Eğitim, Uygulama ve Araştırma Merkezi'nde yapılan embriyo transferi sonucunda iki sağlıklı buzağı dünyaya geldi.

Projenin yürütücülüğünü Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nden Prof. Dr. Faruk Bozkaya ve Prof. Dr. M. Osman Atlı üstlenirken, projede Aksaray Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, Kastamonu Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü’nden akademisyenler de görev aldı. Aksaray Üniversitesi’nden Prof. Dr. Tahir Karaşahin, Doç. Dr. Şükrü Dursun ve Araş. Gör. Göktuğ Şentürk projeye önemli katkılar sundu.

Süt Alerjisine Genetik Çözüm

İnek sütü, insan beslenmesinde önemli bir yere sahip olsa da, içerdiği beta-laktoglobulin (BLG) proteini özellikle çocuklarda alerjik reaksiyonlara neden olabiliyor. Türkiye’de her 100 çocuktan birinden fazlasında görülen süt alerjisinin %60’ında bu proteinin etkili olduğu biliniyor. Bu duruma çözüm arayan bilim insanları, CRISPR-Cas9 teknolojisiyle BLG genini hedef alarak susturdu ve alerjen proteinin genetik düzeyde ortadan kaldırılmasını hedefledi.

Tüp Bebek Yöntemiyle İki Sağlıklı Buzağı

Proje kapsamında, mezbahadan alınan inek yumurta hücreleri laboratuvar ortamında döllendi. Elde edilen zigotlara Cas9 enzimi ve rehber RNA, elektroporasyon yöntemiyle aktarıldı. Sekiz gün boyunca özel koşullarda geliştirilen embriyolar, sıvı azot içinde dondurularak saklandı. BLG geninde değişim tespit edilen embriyolar daha sonra Konya’nın Doğanhisar ilçesindeki taşıyıcı ineklere transfer edildi. Gebelik sürecinin tamamlanmasının ardından biri dişi, biri erkek olmak üzere iki sağlıklı buzağı dünyaya geldi.

Türkiye ve Dünya İçin Bir İlk

Bilim insanları, bu yöntemin doğal mutasyonlara benzer bir genetik değişiklik yarattığını vurguluyor. Buzağılar yetişkinliğe ulaştığında, onlardan elde edilecek sperm ve yumurta hücreleri kullanılarak BLG proteini içermeyen süt üreten hayvanlar geliştirilecek. Böylece hem süt alerjisine çözüm bulunması hem de sağlık, teknoloji ve ekonomi alanlarında önemli kazanımlar elde edilmesi hedefleniyor.

2020 yılında Nobel Ödülü kazanan Jennifer Doudna ve Emmanuelle Charpentier tarafından geliştirilen CRISPR-Cas9 teknolojisi, DNA üzerinde hedeflenen geni mikro makas gibi keserek etkisiz hale getiriyor. Bu teknoloji günümüzde sadece hayvancılıkta değil, insan genetik hastalıklarının tedavisinde de etkin bir şekilde kullanılmakta.

Bilim İnsanlarından Açıklamalar

Proje yürütücüsü Prof. Dr. Faruk Bozkaya, genetik mühendisliğinin hayvancılıkta sürdürülebilir üretim açısından büyük potansiyel taşıdığını belirterek, “Bu çalışma hem Türkiye’de hem de dünyada bir ilk. Elde ettiğimiz sonuçlar, gelecekte süt alerjisine karşı daha sağlıklı alternatiflerin geliştirilmesine ışık tutacak.” dedi.

Aksaray Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Tahir Karaşahin ise, “Projenin gerçekleştirilmesinde desteklerini esirgemeyen KOP Kalkınma İdaresi’ne ve embriyoların taşıyıcı anneye transferinde katkı sunan Veteriner Hekim İbrahim Terlemez ile Veteriner Sağlık Teknikeri Yasin Üstün’e teşekkür ederiz.” ifadelerini kullandı.