Nüzhetü’l Ebrar El-Muttali’li-Esrari’l-Gaffar Kitabı ve

Yazarı Hasan Rıza El Aksarayî

Müellif Hasan Rızayi, 1599 yılında Aksaray’da doğdu. İlk eğitimini Aksaray’da alan Hasan Rızayi,17.yy’ın mutasavvıf, kadı ve şarihlerindendir. Babası Hacı Abdurrahman Efendi 1576 yılında Aksaray’da doğmuştur. Babası, Hama’da kadılık yapmış, sonrası Aksaray’a dönmüştür. Yakalandığı hastalığa binaen İstanbul’a gitmiş, 63 yaşındayken 1639 yılında vefat etmiştir. Hasan El Rızayi’de Hama’da 1650 yılında giderek 14 ay kadar kadılık etmiştir. Ayrıca Rızayi, Malatya, Lazkiye (Denizli), Hama, Amasya, Antakya, Sivas, Çorum, Kars, Haleb, Sermin, Humus vilayetlerinde de kadılık görevinde bulunmuştur.

Hasan el-Rızayinin hanımı, babasının şeyhi (Somuncu Baba) soyundan, Muhsin Efendinin kızıdır. Muhsin isimli bir oğlu, 1646 yılında doğmuş, 1661 yılında vefat etmiştir. Ayrıca bir oğlu’da Hoca Şah’tır.

Kadılık yaptığı dönemlerde ve bulunduğu seyahatlerde karşılaştığı kişileri ve olayları ustaca bir gözlemle yorumlayarak, şiirsel bir biçimde kayıt altına almıştır. Gönülden bağlı olduğu Celveti Tarikati Pir’i Mahmut Hüdayi hazretlerinin Anadolu’daki gönül erleri, halifeleri ile de temasta bulunmuş, tanışmış ve onlar ve hayatları hakkında da yakından bilgi sahibi olmuştur.

17.yy’da yazdığı Nüzhetü’l Ebrar adlı eseri Aksaray tarihi için önemli bir eserdir. Bu eserde Aksaray’ın alimleri, tasavvufi şahsiyetleri, velileri anlatılırken genel olarak Aksaray’ın o döneme dair dini, sosyal, kültürel ve siyasi tarihi hakkında da pek çok önemli bilgi içerir.

Tek nüshası bulunan bu eserin adı Türkçe, ''Gaffar Olan Allah’ın Sırlarına vakıf Salihler Arasında Gezinti’’ anlamına gelmektedir. Bu eser, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Şen ve Yrd. Doç. Dr. Hasan Uçar’ın emekleriyle, Vali Aykut Pekmez zamanında, 2017 yılında Aksaray Valiliği yayınlarından basılmıştır.

Hasan Rızayi tezkire türü eserlerinin ilkini Aksaray’a ayırmasını kitabında şu şekilde açıklar: En iyisi insanların güzel hallerine ve salih amellerine odaklanmak, her müminin veli, saadetinin de ezeli olduğuna inanmaktır. Böylece kitabıma öncelikle, Aksaray’ın salih insanlarıyla başladım. Çünkü orası Vatanımdır. Vatan sevgisi imandandır. Diğer şehirlere takdimi de vaciptir. Şüphesiz hidayet ve tevekkül Allah’tandır.’’

Eserin içeriğinde Hasan el-Rızayi, Aksaray hakkında: ‘’Eski, gelişmiş, kalabalık ve hane sayısı 80 bin, şehirde 366 odalı Bimaristan bulunduğundan ve barajlardan söz eder. Kuyucu Murat Paşa’nın Canbolatoğlu Seferinde, Aksaray’daki şeyhi Hamza Efendi’yi duasını almak için ziyaret ettiğini kaydetmiştir.

Nüzhet’te hayatlarına dair anekdotlar kaydettiği, Aksaray’ın büyük şahsiyetlerinden bazıları şunlardır: Şeyh Molla Ali Efendi, Şeyh Hamza Efendi, Somuncu Baba torunlarından Şeyh Hamid Efendi, Şeyh Hızır Efendi, Şeyh Nebi, Şeyh Abdurrahim Efendi, Şeyh Recep Efendi, Abdürrezzak Dede, Şeyh İbrahim Çelebi, Abdülfettah efendi, Külhani Ali Dede, Hasan Dede, Melevi Derviş Ramazan, Memluk Hasan Çelebi, Asker Haydar Bey. Kitabın sonunda eserin aslı, Osmanlıca yazması da okuyucuya sunulmuştur.